Vào lúc 13 giờ 02 phút ngày 12/7/2025 (giờ Paris), tức 18 giờ 02 phút cùng ngày theo giờ Việt Nam, tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) tổ chức tại Thủ đô Paris, Cộng hòa Pháp, Chủ tịch Kỳ họp – Giáo sư Nikolay Nenov (Bulgaria) đã chính thức gõ búa công nhận Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới.
Như vậy, đây là Di sản thế giới thứ 9 của Việt Nam được UNESCO ghi danh và là Di sản liên tỉnh thứ hai, sau quần thể Vịnh Hạ Long – Quần đảo Cát Bà (thuộc địa bàn tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng). Quần thể Di sản này nằm trên địa bàn 3 địa phương: tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Bắc Ninh (Bắc Giang cũ), và thành phố Hải Phòng (Hải Dương cũ – trong đó có khu Côn Sơn – Kiếp Bạc).
Giá trị Văn hóa Việt Nam phù hợp với tiêu chí Quốc tế.
Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc, với Phật giáo Trúc Lâm làm cốt lõi – được thành lập vào thế kỷ XIII bởi các vua nhà Trần, đặc biệt là vai trò của Phật hoàng Trần Nhân Tông. Phật giáo Trúc Lâm đã sáng tạo nên nhiều giá trị, đóng góp đặc biệt, bền vững cho di sản văn hóa và tinh thần của nhân loại. Bắt nguồn từ cảnh quan núi thiêng Yên Tử, Phật giáo Trúc Lâm đại diện cho một hệ thống triết lý và tinh thần khoan dung, vị tha của Phật giáo. Phật giáo Trúc Lâm cũng là minh chứng cho sự kết hợp hài hòa giữa Phật giáo Đại thừa với đạo đức Nho giáo, vũ trụ quan Đạo giáo và tín ngưỡng bản địa Việt Nam. Các giá trị tư tưởng, văn hóa của Phật giáo Trúc Lâm hoàn toàn phù hợp với mục tiêu cơ bản của UNESCO trong việc duy trì, làm phong phú các giá trị chung của nhân loại: Giáo dục, xây dựng văn hóa hòa bình; tinh thần tự chủ, kết hợp hài hòa giữa con người và thế giới tự nhiên, tôn trọng quy luật của tự nhiên.
Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được công nhận là Di sản văn hóa thế giới theo nhiều tiêu chí, trong đó hai tiêu chí quan trọng của UNESCO được đảm bảo: (iii) và (vi).
Tiêu chí (iii): Vùng Di sản có sự kết hợp hài hòa giữa nhà nước, tôn giáo và cộng đồng nhân dân, hình thành nên một truyền thống văn hóa độc đáo bắt nguồn từ vùng núi Yên Tử. Truyền thống này mang ý nghĩa toàn cầu, định hình bản sắc dân tộc Việt Nam, đồng thời thúc đẩy hòa bình và an ninh khu vực.
Tiêu chí (vi): Phật giáo Trúc Lâm – một tôn giáo bản địa do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập – là giá trị tiêu biểu cho một hệ thống đạo đức và triết lý sống ảnh hưởng đến xã hội thế tục, góp phần xây dựng một quốc gia ổn định và hòa hiếu.
Cảnh quan linh thiêng của khu di tích, gắn liền với đời sống tâm linh và sự tương tác bền chặt giữa con người – thiên nhiên – tín ngưỡng, tạo nên một không gian văn hóa đặc biệt. Những công trình như Chùa Đồng, Chùa Hồ Thiên, hay các địa danh gắn liền với sự kiện lịch sử – tâm linh như Kiếp Bạc, Côn Sơn, chùa Vĩnh Nghiêm đều góp phần làm nên giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản.
Tự hào và trách nhiệm của toàn xã hội.
Kết quả quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO ghi danh là sự sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao, các địa phương và cộng đồng nhân dân. Với những nỗ lực về mặt pháp lý cũng được triển khai nhằm bảo đảm sự quản lý bền vững đối với Di sản. Phù hợp với Luật Di sản văn hóa, được Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua vào ngày 23-11-2024. Kết quả này tạo nên sự tin tưởng vào cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy các Di sản văn hóa trong cả nước.
Phát biểu tại kỳ họp, bà Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, Trưởng Ban điều hành xây dựng hồ sơ đề cử Di sản – xúc động chia sẻ: “Hồ sơ được tỉnh Quảng Ninh chủ trì xây dựng công phu, bài bản, với chất lượng chuyên môn cao. Sau nhiều năm nỗ lực, Di sản đã chính thức được quốc tế công nhận.”
Việc ghi danh không chỉ là niềm vinh dự lớn của ba địa phương Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hải Phòng mà còn là niềm tự hào chung của toàn thể người dân Việt Nam. Tỉnh Quảng Ninh sẽ tiếp tục phối hợp với các tỉnh bạn để triển khai đề án bảo tồn và phát huy giá trị Di sản một cách bền vững, lan tỏa các giá trị văn hóa, tinh thần và nhân văn sâu sắc.
Hướng phát triển cho vùng đất linh thiêng
Trong suốt nhiều thế kỷ, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc luôn là nơi có vai trò quan trọng trong việc thực hành, trao truyền và lan tỏa, sáng tạo văn hóa. Tinh thần khoan dung, sáng tạo của Phật giáo Trúc Lâm đã truyền cảm hứng và giá trị nhân bản cho cộng đồng trong nước và quốc tế.
Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc liên quan trực tiếp đến sự sinh thành và lan tỏa giá trị sáng tạo, nhân văn của Phật giáo Trúc Lâm. Việc liên tục tổ chức các nghi lễ, lễ hội, hoằng dương Phật pháp và hành hương đến các điểm di tích – cả ở Việt Nam và các tổ chức Phật giáo Trúc Lâm quốc tế – chứng minh sự liên quan toàn cầu bền vững của triết lý nhân sinh, giá trị sống, tinh thần cộng đồng xã hội, sống hài hòa với thiên nhiên, yêu chuộng hòa bình và lòng nhân ái.
Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO ghi danh không chỉ mang lại danh hiệu mà còn mở ra cơ hội lớn cho việc phát triển du lịch văn hóa – tâm linh gắn với bảo tồn bền vững vùng linh thiêng đã được tôn tạo cả nhiều trăm năm. Trong đó có khu vực được xem là linh thiêng bậc nhất theo quan niệm Phật giáo là núi Bảo Đài, Am Ngọa Vân nơi Đức Phật Hoàng tu hành những ngày cuối đời và hóa Phật tại đây, với sự hiện diện của Phật Hoàng tháp nơi tôn trí xá lợi của Ngài còn được bảo tồn tại quần thể Am chùa Ngọa Vân. Ngày 01/11/1308 (Mậu Thân), Đức vua Trần Nhân Tông sau 9 năm tu Phật đắc đạo đã nhập Niết bàn tại Am Ngọa Vân, thọ thế 51 năm. Xá lợi của Ngài được tôn trí tại nhiều nơi linh thiêng gắn với công hạnh và cuộc đời tu Phật của Ngài như: Phật Hoàng tháp (bên Am Ngọa Vân); Huệ Quang kim tháp (còn gọi là tháp Tổ ở chùa Hoa Yên thuộc Yên Tử (Quảng Ninh); Tháp Báo Thiên (Hà Nội); Lăng Quy Đức ở phủ Long Hưng (Thái Bình); Tháp Phổ Minh ở Phủ Thiên Trường (Nam Định);…
Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc, là sự phát triển của tinh thần Đại Việt gắn “Đạo kết hợp với Đời” lấy Phật giáo Trúc Lâm làm cốt lõi, đỉnh cao của tinh thần này được xây dựng bởi các vị vua nhà Trần, đặc biệt là vai trò của Phật hoàng Trần Nhân Tông vị vua thứ ba của triều Trần, đã lãnh đạo quân dân Đại Việt hai lần đánh thắng quân Nguyên Mông, góp phần tạo nên ba lần Đại Việt chiến thắng Nguyên Mông (1258, 1285, 1288). Sau khi thắng giực Trần Nhân Tông đa xuất gia tu Phật để tìm cho nhân dân Đại Việt một pháp tu riêng là Phật giáo Trúc Lâm với nhiều sáng tạo nên nhiều giá trị, đóng góp đặc biệt, bền vững cho di sản văn hóa và tinh thần của nhân loại. Sự ghi nhận và vinh danh của UNESCO đối với quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc là minh chứng cho giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh mang tầm quốc tế mà Việt Nam cần bảo tồn, phát triển giá trị đó, để không chỉ nhân dân Việt Nam mà cả nhân loại tiến bộ đều hướng tới để tôn vinh, phát huy những giá trị tốt đẹp./.