Viễn cảnh miễn dịch cộng đồng còn xa vời

12:00 | 23/06/2021

Miễn dịch cộng đồng là mục tiêu được đặt ra ngay từ đầu đại dịch Covid-19, nhưng khi nào thế giới đạt khả năng này vẫn là câu hỏi khó.

Đạt miễn dịch cộng đồng sẽ giúp các nước có chính sách "không khoan nhượng" với Covid-19 có thể mở cửa biên giới an toàn, trong khi văn phòng và trường học ở các nước khác được mở lại hoàn toàn.

Tuy nhiên, khi biến thể mới đe dọa làm suy giảm hiệu quả của vaccine và phần lớn dân số toàn cầu chưa thể tiêm chủng trong năm nay, nhiều chuyên gia cho rằng câu hỏi đạt được miễn dịch cộng đồng vào thời điểm nào hoặc có thể đạt được trên phạm vi toàn cầu hay không vẫn chưa có câu trả lời.

"Nhiều nhà hoạch định chính sách gắn miễn dịch cộng đồng với thời điểm kiểm soát dịch thành công hoặc chấm dứt đại dịch, nhưng nó phụ thuộc vào định nghĩa của bạn về sự kết thúc của đại dịch", Kwok Kin-on, phó giáo sư tại Trường Y tế Cộng đồng và Chăm sóc ban đầu JC thuộc Đại học Trung văn Hương Cảng (CUHK), nói. "Nếu chúng ta nói không còn ca nhiễm là mục tiêu cuối cùng, tôi không chắc có thể đạt được điều này. Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng tới miễn dịch cộng đồng".

Hai trong số các yếu tố là hiệu quả của vaccine và khả năng dễ lây lan của virus. Cả hai đều có thể thay đổi theo sự xuất hiện của biến chủng mới.

Một điểm tiêm chủng vaccine ở đảo du lịch Phuket, Thái Lan hồi tháng 4. Ảnh: Reuters.

Những ước tính đạt miễn dịch cộng đồng trước đây đều dựa trên chủng virus đầu tiên. Thời điểm đó, một người bị nhiễm có thể lây bệnh cho hai, ba người khác, theo Jodie McVernon, giám đốc dịch tễ học tại Viện Truyền nhiễm và Miễn dịch Peter Doherty ở Mellbourne, Australia. Nhưng những ước tính gần đây với sự xuất hiện của biến thể mới đã thay đổi, đẩy ngưỡng đạt miễn dịch cộng đồng lên cao hơn.

"Chúng tôi thực sự đang nghĩ tới ngưỡng miễn dịch cộng đồng cao hơn nhiều để ngăn chặn hoàn toàn nguy cơ lây lan dịch", bà nói.

Mike Ryan, giám đốc Chương trình y tế khẩn cấp của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho biết ngưỡng đó chưa được xác định cụ thể, nhưng "chắc chắn trên 80%" là cần thiết để giảm đáng kể nguy cơ ca nhiễm "ngoại nhập" ở những nước có tỷ lệ lây nhiễm thấp. Trước đây, nhiều chuyên gia ước tính tỷ lệ này khoảng 70%.

Việc triển khai vaccine Covid-19 trên toàn cầu đã đưa ra một số gợi ý về "khả năng miễn dịch cộng đồng sẽ như thế nào" và những rủi ro có thể xảy ra.

Nghiên cứu công bố tháng này trên tạp chí Nature Medicines cho thấy mức độ tiêm chủng cao của Israel, sử dụng vaccine Pfizer, có liên quan đến "sự suy giảm đáng kể" tỷ lệ nhiễm trùng ở trẻ em chưa tiêm vaccine, cho thấy hiệu quả bảo vệ ở phạm vi cộng đồng.

Một nghiên cứu khác của nhóm nhà khoa học Brazil ở thành phố nhỏ ngoại ô Sao Paulo chỉ ra những người chưa tiêm chủng được bảo vệ trước Covid-19 khi 3/4 dân số, trong đó 95% là người trưởng thành, đã tiêm chủng đủ mũi vaccine Sinovac. Tỷ lệ tử vong và ca nhiễm có triệu chứng giảm lần lượt 95% và 80%, theo kết quả nghiên cứu.

Tuy nhiên, dữ liệu của chính quyền địa phương và kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra dù tỷ lệ tiêm chủng cao, thành phố vẫn ghi nhận ca nhiễm mới. Điều đó cho thấy mức độ tiêm chủng cao không thể xóa sổ dịch.

Theo các nhà quan sát, một trong những lý do là vaccine không hoàn hảo. Trong số các loại vaccine được WHO phê duyệt sử dụng, tỷ lệ hiệu quả trong các thử nghiệm lâm sàng dao động khoảng 95% đối với Pfizer và Moderna, nhưng giảm xuống 51% đối với Sinovac. Điều này có nghĩa một bộ phận dân số được tiêm chủng vẫn có thể nhiễm virus, theo chuyên gia. Tuy nhiên, họ hy vọng những trường hợp này chỉ xuất hiện triệu chứng bệnh nhẹ.

"Với một số loại vaccine có tỷ lệ hiệu quả 80%, một trong năm người tiếp xúc với ca nhiễm sẽ xuất hiện triệu chứng bệnh", Joanna Kirman, nhà miễn dịch học và là phó giáo sư Đại học Otago ở New Zealand, nói.

Ngoài hiệu quả vaccine, sự xuất hiện của biến thể và nới lỏng kiểm soát quá nhanh cũng có thể đe dọa khả năng đạt miễn dịch cộng đồng. Đây là điều khiến nhiều quốc gia lo ngại, trong đó có Mỹ, nơi đã tiêm chủng đầy đủ cho 45% dân số nhưng đang cảnh báo mối đe dọa của biến chủng Delta.

"Chúng ta sẽ không thể xóa sổ đại dịch trong một thời gian dài ở hầu hết quốc gia, nhưng điều chúng ta làm đó là có thể hạn chế nguy cơ lây nhiễm xuống mức rất thấp", Peter Collignon, giáo sư vi sinh học tại Đại học Quốc gia Australia, nói.

Collignon nhấn mạnh những hậu quả của đại dịch đối với con người sẽ ít nghiêm trọng hơn nếu "đại đa số" người cao tuổi có nguy cơ cao được tiêm chủng.

Giới chuyên gia thêm rằng kế hoạch triển khai vaccine và các biện pháp kiểm soát dịch khác nhau có thể khiến các quốc gia ghi nhận những kết quả và rủi ro khác nhau trong vài năm tới. Một số người cho rằng các đợt bùng phát Covid-19 trong tương lai có thể sẽ giống như cúm mùa.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất để đạt miễn dịch cộng đồng toàn cầu là nguồn cung vaccine hạn hẹp và phân bổ không đồng đều, theo các chuyên gia. Hơn 2,6 tỷ liều vaccine đã được sử dụng trên thế giới, nhưng riêng Trung Quốc chiếm hơn một tỷ và hơn 1/4 tập trung ở 27 nước giàu nhất, theo Bloomberg.

"Bởi việc triển khai vaccine vẫn chậm chạp và dịch tiếp tục lây lan, các biến chủng tương lai có thể xô đổ những kết quả của chúng ta", Peter Chin-Hong, giáo sư y khoa tại Đại học California ở San Francisco, Mỹ, nói. "Điều tôi sợ nhất là sự xuất hiện của các biến thể đáng ngại trong tương lai, vì chúng ta còn lâu mới cắt được chuỗi lây nhiễm trên toàn cầu".

Collignon cho rằng điều này đồng nghĩa các biện pháp hạn chế đi lại vẫn tiếp tục được áp dụng trong một vài năm tới khi các nước có tỷ lệ tiêm chủng cao muốn tránh các biến thể mới đáng lo ngại.

"Chúng ta tiêm chủng càng nhiều, chúng ta càng cần ít biện pháp hạn chế. Nhưng nhìn chung, chúng ta vẫn sẽ gặp vấn đề cho tới khi đại đa số thế giới được tiêm chủng", Collignon nói.

Thanh Tâm

Theo Vnexpress